Amsterdam is ontstaan in de middeleeuwen aan een dam in Amstel … maar klopt dat wel?
Een dam in de Amstel
De eerste bewoners in de 13e eeuw hadden een dam in de Amstel gebouwd op de plek waar het riviertje het IJ instroomde en beschermden die nederzetting tegen de zee (de Zuiderzee) door een Zeedijk.
Die eerste Seedyck is overigens rond 1340 weggeslagen door de zee en een nieuwe dijk werd aangelegd langs de oeverlijn die toen is ontstaan. En dat is de Zeedijk die we nu nog kennen. Op de kaart hieronder die Amsterdam in 1300 laat zien. zien we nog die eerste Zeedijk liggen. De huidige Zeedijk volgt de gestippelde oeverlijn tot waar de Zuiderzee was opgeschoven.
De Burgwallen die in de eeuwen daarna kwamen hadden die beschermende functie naar het binnenland en de opeenvolging van die wallen laat zien hoe de stad zich stapje voor stapje uitbreiden. De Grachtengordel ontstond in de 17e eeuw en was een grote stap voorwaarts en die groei zette door met de 19e eeuwse en 20ste eeuwse stadsuitbreidingen. Bij die groei werden dorpjes eromheen opgenomen in de stad zoals Nieuwer Amstel, Sloten en Osdorp.
Het ontstaan van die stad blijft fascineren want het is niet exact te achterhalen wat de situatie was tussen 1100 en 1300. Algemeen wordt aangenomen dat het zo gegaan is zoals hierboven beschreven. En een eerste document uit 1275 over die dam en tolheffingen speelt daarbij een belangrijke rol. Maar er zijn ook opgravingen gedaan van huizen, gereedschappen etc uit die periode die laten zien waar de bebouwing was. Een artikel op de website van Amsterdam.nl laat haalt wat voorbeelden naar voren. [Leven in Amsterdam rond 1275 >>> ] Het filmpje uit dit bericht op de Geobronnen brengt die eerste stukjes en beetjes van de stad mooi in beeld. Maar aan deze theorie wordt ook wel eens getwijfeld.
Een nieuw licht op het geheelDe auteur Bas Kok vindt namelijk dat we ons beeld moeten gaan bijstellen. Op basis van talloze archeologische vondsten moet volgens hem geconcludeerd worden dat de dorpjes uit het omliggende land in het ontstaan van de stad een veel belangrijkere rol speelden dan werd aangenomen. De bewoners van die dorpjes maakten de infrastructuur rond die dam. Sloten bijvoorbeeld bestond toen al 200 jaar. Bovendien concludeert hij, was die dam in de 12e en 13e eeuw helemaal niet in de Amstel. Voor 1275 was het een veengebied waar de Waterlandse Die liep van Waterland naar de plek waar nu de Stopera ligt. Of eigenlijk in feite andersom, de oorsprong was in het Veen en de rivier stroomde noordwaarts en kwam uit bij Uitdam in het toenmalige binnen-meer Almere. Die dam was dus in de Waterlandse Die. Van de Zuiderzee was nog geen sprake en de Amstel kwam niet verder dan het buurtje wat we nu kennen als de Omval (bij het Amstelstation) Wel is het zo dat eind twaalfde eeuw stormvloeden (1170 en later) de situatie volledig veranderden en de huidige topografie hebben neergelegd. Dat binnenmeer Almere werd overspoeld door de zee waarna de Zuiderzee ontstond en bij Amsterdam het IJ. Toen zagen de mensen van de omwonende dorpen een geheel nieuwe kans om handel te drijven, aan de oevers van de Amstel direct aan het IJ. Want via de Zuiderzee, die net was ontstaan, was er nu een open verbinding naar Friesland, het waddengebied en zelfs Denemarken. Volgens Kok hebben de eerste bewoners van die plek toen ook de Amstel doorgetrokken.
NRC : De implosie van Amsterdam >>>>
Niet Amsterdam maar Diedam ?
Moet het nu Diedam worden in plaats van Amsterdam? Dat lijkt niet waarschijnlijk. Want het was Floris V die in 1275 toen zijn bekende tolprivilege gaf aan ‘hen die aan de Amstel wonen’. Bovendien ……. het verhaal van Bas Kok is niet helemaal steekhoudend. Blijkt wel uit deze reactie op zijn stuk . NRC >>>
Extra bronnen:
Het ontstaan van de Amsterdamse Grachtengordel >>>
Amsterdam groei sinds 1850 >>>
Waar kan en gaat Amsterdam nu nog uitbreiden >>>